II. Een museum met persoonlijkheid: de zeven parameters van Abby

Abby Kortrijk onderzoekt, experimenteert en programmeert vanuit een denk- en waardenkader dat het museum persoonlijkheid en focus geeft. Geïnspireerd door de historische kloostercontext van de abdij waarin het museum huist, met zeven nissen in de kloostermuur (de ‘zeven staties’) als symbool voor het pad naar volkomenheid, moet elk Abby-project voldoen aan zeven parameters.  

1. ‘In den beginne was er de schepping’: kunst en creativiteit als motor

Abby ademt kunst en zet verbeelding, (co-)creatie en artistieke kwaliteit van vroeger en vandaag centraal - en dit om twee fundamentele redenen.

De eerste is inhoudelijk van aard. Kunst en creativiteit geven al sinds het ontstaan van de mensheid uitdrukking aan wie we zijn en hoe we ons tot elkaar verhouden. Kunst is een universele taal die door iedereen kan worden begrepen en gesproken. Abby viert de intrinsieke kwaliteit van kunst, maar ook haar vermogen om op een toegankelijke manier complexe onderwerpen te belichten, als creatieve tool te dienen om nieuwe inzichten en perspectieven uit te proberen, en als spiegel waarin we onszelf en onze medemensen kunnen (h)erkennen.

De tweede reden heeft te maken met de specifieke Kortrijkse context. Met een drukbezochte triënnale voor beeldende kunst, sterke tijdelijke tentoonstellingen in de stad en een dynamisch landschap van kunstgaleries, collectieven en rijke privécollecties laat Kortrijk van zich spreken op vlak van beeldende kunst. Sinds de sluiting van het Broelmuseum in 2015 heeft de stad echter geen plek meer om de Kortrijkse kunstcollectie te tonen, ontbreekt het aan kwalitatieve tentoonstellingsruimte en mist het beeldende kunstenlandschap in Kortrijk een motor, een centrale hub en een aantrekkingspool met brede (inter)nationale uitstraling. Hoewel de museale werking achter de schermen steeds is verdergezet, komt er met Abby in 2024 na bijna tien jaar afwezigheid opnieuw een fysiek museum voor beeldende kunst in Kortrijk. Innovatieve collectiepresentaties worden er aangevuld met impactvolle tijdelijke tentoonstellingen, kunstenaars en makers zijn er ook in scenografie, interieurvormgeving en curatorschap aan zet, en in een open atelier en via participatieve trajecten worden kunst en creativiteit ook bij het brede publiek aangewakkerd.

2. ‘En toen was daar de mens’: identiteit als rode draad

Met beeldende kunst en erfgoed als spiegel onderzoekt Abby wat ons als mensen verbindt, definieert en onderscheidt, over grenzen en generaties heen. Die keuze voor identiteit als centraal thema is niet willekeurig: niet alleen vormt het een onderscheidend principe ten opzichte van andere kunstmusea en houdt het verband met de geschiedenis van Kortrijk als Guldensporenstad, en dus als plaats waar het identiteitsdebat verankerd zit in het DNA, er is ook een natuurlijke, metafysische connectie tussen kunst, erfgoed en identiteit.

"For masterpieces are not single and solitary births; they are the outcome of many years of thinking in common, of thinking by the body of the people, so that the experience of the mass is behind the single voice." (Virginia Woolf)
Kunst, erfgoedpraktijken en identiteiten definiëren en verbinden mensen en gemeenschappen en verlenen vorm, zin en betekenis aan ons bestaan. Ze slaan bruggen tussen verleden, heden en toekomst, als tijd- en cultuurgebonden sedimenten in de transhistorische stroom die we ‘cultureel geheugen’ noemen. Geslepen door de erfenis van een gedeeld verleden, reflecteren ze op elk moment de waarden, normen, smaakvoorkeuren en stereotypen van hun tijd en cultuur.

“In het leven en in de kunst moet men elke dag opnieuw beginnen.” (Louis Couperus)
Als onze kunstwerken, erfgoedpraktijken en identiteiten producten zijn van hun tijd, van collectieve ervaringen en van het cultureel geheugen, vloeit daaruit ook hun intrinsieke veranderlijkheid voort. Ze zijn levende materie, ze evolueren mee met nieuwe tijdsgeesten en veranderende culturele contexten, praktijken en ideeën – of ze wekken die, niet zelden vanuit de marge, zelf mee tot leven. Kunst, erfgoed en identiteit zijn steeds op zoek naar nieuwe passende (uitings)vormen, prikkelende vragen en betekenisvolle antwoorden. Ze zijn, met andere woorden, te allen tijde ‘work in progress’. Ze worden ook stelselmatig geconfronteerd en verrijkt met nieuwe invullingen, wisselende waarderingen en herziene interpretaties – als steeds aangroeiende afzettingen op gesteente.

“I contain multitudes.” (Walt Withman)
Ook in hun gelaagdheid raken kunst, erfgoed en identiteit dus aan elkaar. Er bestaat geen absolute categorie, geen eenduidig label, geen onwrikbare aard waarop je een mens of een kunstwerk kan vastpinnen. Zoals een kunstwerk heel diverse invloeden ademt en heel diverse interpretaties en emoties kan oproepen, zo vallen mensen op elk moment uiteen (of worden ze net samengehouden) door velerlei, soms met elkaar conflicterende, deelidentiteiten.

“Kunst gaat over ons.” (Abby)
Misschien is dat waarom kunst aanschouwen, of maken, zo’n troostende, roerende of transformatieve ervaring kan zijn: kunst gaat in wezen over ons, en in al haar eigen complexiteit en ambiguïteit helpt kunst ons om te gaan met die van onszelf. Omgekeerd geven wij kunst, telkens opnieuw, zin en betekenis. ‘Wat is kunst?’ en ‘Wie ben ik’ zijn in die zin elkaars spiegelbeeld. Door ons stroomt de hele (cultuur)geschiedenis. In ons accumuleren we de jaarringen van een eeuwigdurende intergenerationele en meerstemmige dialoog. En zoals kunstenaars hebben ook wij de scheppende kracht om, bouwend op de funderingen van ons cultureel geheugen, via onze identiteiten nieuwe werelden te creëren voor onszelf en voor elkaar.

3. Reflectief: open onderzoek en collectief leren als mindset

De zoektocht naar wie we zijn en hoe we ons tot elkaar verhouden is universeel en immer actueel. Abby Kortrijk wil, met kunst en erfgoed als medium, ruimte maken voor nieuwsgierige vragen, zoekende antwoorden, onvermoede verbanden en inspirerende inzichten over dit gelaagde thema. Het richt de blik daarbij net zo graag op de algemene ‘condition humaine’ als op de curiositeiten in menselijke identiteiten, en evenzeer op gevestigde kunstenaars als op makers in de marge.

Abby is ook nieuwsgierig naar de blik van anderen: niets zo verfrissend als kijken door andere ogen. In een open dialoog tussen makers, mensen en museum wil Abby nieuwe verbanden en verbindingen creëren en kunst, erfgoed en identiteit ‘anders bekijken’. De samenwerking met een divers netwerk van partnerorganisaties, externe experten en lokale gemeenschappen zorgt voor kennisuitwisseling, kruisbestuiving en collectief leren. Abby ontsluit en deelt die expertise zowel met het brede publiek als met de sector via lezingen, debatten, workshops, publicaties en colloquia.

4. Representatief: meerstemmigheid en multiperspectiviteit als blikverruimers

Meerstemmigheid en multiperspectiviteit zijn essentiële uitgangspunten om de vele facetten van onze identiteiten te kunnen onderzoeken. Met dat doel verankert Abby maatschappelijke betrokkenheid en brede, structurele samenwerkingsverbanden stevig in haar beleid. Het museum bouwt actief aan een diverse gemeenschap van individuen, groepen en organisaties en aan een interdisciplinair netwerk van kunstenaars, denkers en makers die samen vragen stellen en inzichten zoeken aan de hand van beeldende kunst.

De thematische tentoonstellingen belichten transhistorische, interdisciplinaire en intergenerationele dwarsverbanden die de universaliteit van onze collectieve zoektocht naar wie we zijn onderstrepen. Een permanente dialoog met het publiek via participatieve trajecten, gedeelde ruimte en plaats voor debat verrijkt de inhoudelijke thema’s waar Abby rond werkt van onderuit; iedereen is immers expert in ‘identiteit’. Mensen en gemeenschappen betrekken vanuit hun expertise genereert nieuwe perspectieven en zorgt voor mede-eigenaarschap, representativiteit en laagdrempeligheid. Het museum wordt op die manier een open huis waar mensen van diverse leeftijden en achtergronden zich welkom, vertegenwoordigd en betrokken voelen.

5. Participatief: kruisbestuiving tussen mensen en makers

Abby Kortrijk introduceert met ‘de Stadsliving’ een nieuw museaal concept: een laagdrempelig, open huis waar Kortrijkzanen en bezoekers, mensen en makers samen ruimte delen, programma maken en participatieve projecten opzetten. Maar ook op ‘institutioneel niveau’ experimenteert Abby met participatie, door te morrelen aan de grenzen van bestaande labels en categorieën. Welke rollen kan een museum spelen? Wie heeft autoriteit om te spreken over kunst? Wie mag cureren en gidsen? Hoe vormen mensen mee het museum, en andersom? Abby werpt zo niet enkel de vraag op wie wij zijn, maar ook wat een museum is, een stad, een gemeenschap.

Vanuit dat participatieve fundament wil Abby zowel ruimtelijk als inhoudelijk open maken wat gesloten was. De historische Groeningeabdij: tot diep in de twintigste eeuw een ommuurd en gesloten cisterciënzerklooster. De kunst- en museumwereld: nog te vaak gepresenteerd, of aanzien, als een hoogdrempelig bastion voor de culturele elite. De Kortrijkse collectie: een eclectische verzameling kunstobjecten die grotendeels bestemd was voor de huizen van gegoede burgers, niet voor het brede publiek. Erfgoed: geen verstarde, onwrikbare tradities maar levende praktijken. En het kwetsbare, immer actuele en onuitputtelijke thema van onze identiteiten: nog te vaak in een keurslijf van maatschappelijke verwachtingen en restricties, of verengd tot polariserende categorieën.

6. Speels & dynamisch: museumbezoek als transformatieve beleving

“Je mag je adolescentie niet verliezen, want dan verlies je ook jezelf in een state of affairs, in de afbakening ‘dit is wie ik ben’ – dan speel je samen met de vraag ook het antwoord kwijt." (Wannes Gyselinck)

Kunst is een spel, identiteit ook: aantrekken en afstoten, uitdagen en behagen, vernieuwen en herontdekken, masker op en façade neer. Abby Kortrijk houdt graag voeling met ons innerlijke kind en omarmt de creativiteit en authenticiteit van speelse geesten.

Met innovatieve scenografie, gedurfde programmatie, prikkelende workshops en gedeelde ruimtes en museale rollen nodigt Abby het publiek uit om mee te komen spelen. Zo wordt het museum een dynamische plek, waar mensen van alle leeftijden zichzelf kunnen blijven herkennen en heruitvinden, waar kunst en erfgoed van alle tijden kunnen blijven boeien en verbazen.

Zoals onze identiteiten voortdurend in beweging zijn, zo is Abby dat ook. Er is geen permanente opstelling: Abby verrast met spraakmakende tijdelijke collectiepresentaties en tentoonstellingen, in ruimtes die periodiek veranderen van interieur en invulling. Er is geen afgelijnd programma: een levendig netwerk van gemeenschappen en organisaties bepaalt mee wat er te zien en te doen is. Zo wordt Abby een gesamtkunstwerk dat nooit af is: het evolueert, exploreert en experimenteert samen met het publiek.

7. Duurzaam en fair: impact op mensen, niet op het milieu

Abby Kortrijk pioniert als museum voor beeldende kunst met de keuze voor één centraal thema, met vernieuwende vormen van mede-eigenaarschap en participatie en met innovatieve museale ruimtes. Ook op vlak van duurzaamheid en faire verloning wil Abby een museum voor de toekomst zijn.

Abby kiest in het bouwproces en in de keuze van scenografisch materiaal en museuminrichting zoveel mogelijk voor duurzame technieken en herbruikbare materialen. Door slimme samenwerkingsverbanden met partners in de regio kunnen aankoopbudgetten worden gedrukt en vitrines, scenografische wanden en andere tentoonstellingsmaterialen worden uitgewisseld. In het horeca-gedeelte in het Paviljoen wordt zoveel mogelijk ingezet op korte keten, lokale productie en samenwerking met regionale chefs en gemeenschappen. Abby benut ook dankbaar de troef van Kortrijk als Unesco Creative City, en betrekt graag lokale designers, makers, productontwerpers en game-ontwikkelaars bij de uitwerking van de site en het programma.

Maar vooral inhoudelijk streeft Abby naar een duurzame en faire werking. Abby engageert zich tot heldere afspraken en eerlijke verloning voor kunstenaars, experten en vrijwilligers. Bovenal streeft Abby in de samenwerking en uitwisseling met mensen en makers naar lang doorwerkende processen en verbindingen, die de duur van een tentoonstelling of participatief traject ver overstijgen.